Tọa đàm khoa học trọng điểm: Sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013

Ngày 27/3, Trường Đại học Luật Hà Nội đã tổ chức Tọa đàm khoa học trọng điểm về sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013 đáp ứng yêu cầu kỷ nguyên mới với nhiều nội dung khoa học vô cùng  thiết thực

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, PGS.TS Tô Văn Hòa, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội nhấn mạnh, trong bối cảnh Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới với những yêu cầu phát triển toàn diện về kinh tế - xã hội, việc xây dựng một bộ máy chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả và tăng cường phân quyền, phân cấp trở thành một trong những nhiệm vụ trọng tâm của công cuộc đổi mới đất nước.

Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã khẳng định quan điểm này qua Nghị quyết số 18 NQ/TW ngày 25/10/2017 về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, hướng tới “bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”.

Vai trò của chính quyền địa phương trong quản lý, điều hành các quá trình kinh tế - xã hội là không thể phủ nhận. Bộ máy chính quyền địa phương trực tiếp tạo ra tiền đề để đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, giàu mạnh dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Tô Văn Hòa, mô hình tổ chức hiện hành với ba cấp hành chính (tỉnh - huyện - xã) đang bộc lộ nhiều bất cập, tốn kém nguồn lực và thiếu linh hoạt trong ra quyết định. Việc rà soát, hoàn thiện Hiến pháp 2013 nhằm bảo đảm tính khả thi, tính tiên phong và tính dẫn dắt trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Sửa đổi Hiến pháp không chỉ là yêu cầu của thực tiễn phát triển đất nước mà còn là nhiệm vụ chiến lược, góp phần củng cố niềm tin của Nhân dân vào công cuộc đổi mới toàn diện của Đảng và Nhà nước.

PGS.TS Tô Văn Hòa khẳng định, trong bối cảnh đó, Tọa đàm khoa học này được tổ chức nhằm làm rõ các vấn đề cần sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện Hiến pháp năm 2013; đưa ra các đề xuất sửa đổi, bổ sung trực tiếp vào các nội dung của Hiến pháp năm 2013; nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung các luật có liên quan nhằm tạo sự thống nhất của hệ thống pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Tại Tọa đàm, nhiều ý kiến chuyên gia bày tỏ sự quan tâm đến sửa đổi, bổ sung các quy định về chính quyền địa phương trong Hiến pháp năm 2013.

GS.TS Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Tư pháp nêu hai nguyên tắc cơ bản trong vấn đề tổ chức chính quyền địa phương là nguyên tắc lãnh thổ và nguyên tắc chuyên ngành. Theo GS Liên, trong quản lý nhà nước, nếu áp dụng không hợp lý, chúng ta có thể rơi vào tình trạng phân tán, thiếu hiệu quả. Ở địa phương, hiện nay có sự kết hợp giữa hai nguyên tắc này, nhưng trong quản lý đô thị, cần ưu tiên nguyên tắc chuyên ngành để bảo đảm tính thống nhất. Nếu chia cắt bộ máy theo lãnh thổ quá cứng nhắc - như chia nhỏ các đơn vị giao thông, điện lực, đường sá - sẽ gây ra nhiều khó khăn trong vận hành. Do vậy, với đô thị, bộ máy quản lý nên được tổ chức theo hướng tập trung, thống nhất, với chính quyền một cấp để bảo đảm sự đồng bộ.

Còn ở nông thôn, việc duy trì chính quyền hai cấp là cần thiết. GS Liên lý giải, chính quyền địa phương hình thành theo hai con đường: tự nhiên và nhân tạo. Một số địa phương phát triển từ các cộng đồng dân cư lâu đời, như bến sông, bến đò, chợ, từ đó hình thành các TP, thị xã theo quy luật tự nhiên. Ngược lại, một số đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp huyện, quận, phường được con người thiết lập để phục vụ mục tiêu quản lý, mang tính nhân tạo nhiều hơn.

Khi một địa phương có tính cộng đồng và văn hóa cao, việc tổ chức HĐND sẽ phát huy hiệu quả, bởi đó là nơi người dân có sự gắn kết và ý thức tự quản cao. Ngược lại, ở những nơi thiếu sự liên kết văn hóa cộng đồng mạnh mẽ, mô hình này chủ yếu mang tính hành chính, nhằm bảo đảm quản lý nhà nước.

PGS.TS Tô Văn Hòa cũng cho rằng, một trong những vấn đề đáng lưu tâm là định nghĩa rõ cấp chính quyền địa phương, xác định tên gọi ĐVHC (gọi là cấp cơ sở hay cấp xã), cũng như điều chỉnh nhận thức về hệ thống hành chính. Hiện nay, nhiều người vẫn quen với mô hình hành chính theo dạng “ô bàn cờ”, tức là xã nhỏ hơn huyện, huyện nhỏ hơn tỉnh. Tuy nhiên, thực tế quản lý hiện đại đòi hỏi một cách tiếp cận linh hoạt hơn, như cấp cơ sở không chỉ gồm xã, mà còn có TP, thị xã, thậm chí có thể phân biệt ĐVHC cơ sở ở nông thôn và đô thị.

PGS.TS Tô Văn Hòa nêu ví dụ cụ thể như Hà Nội - dù là một đô thị lớn, nhưng vẫn có tỷ lệ đất nông nghiệp cao. Trong khi đó, TP Hồ Chí Minh đã hình thành TP Thủ Đức như một đô thị độc lập. Vậy câu hỏi đặt ra là: 16 quận còn lại ở TP Hồ Chí Minh hay 12 quận ở TP Hà Nội có được xem là ĐVHC cơ sở không. “Đây không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là nghệ thuật quản lý hành chính”, vị Phó Hiệu trưởng nói.

Trong khi đó, TS Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng Ban Dân chủ, Giám sát và Phản biện xã hội, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lưu ý một điểm quan trọng trong quá trình cải cách tổ chức bộ máy là việc giảm cấp trung gian (cấp huyện), hướng đến mô hình chính quyền hai cấp đồng bộ gồm cấp tỉnh và cấp cơ sở. Bà Liên cho biết, khi sửa đổi Điều 110 Hiến pháp 2013, có quan điểm cho rằng chỉ nên duy trì hai cấp này, không đặt nặng tên gọi để bảo đảm sự linh hoạt trong việc điều chỉnh mô hình chính quyền đô thị, nông thôn và hải đảo.

Theo bà Liên, cấu trúc hành chính hiện nay có sự đa dạng. Cụ thể, trong một tỉnh có các TP, thị xã, huyện; trong một TP có quận, huyện, TP trực thuộc. Việc sắp xếp lại theo hướng gom các ĐVHC (như nhập 3, 4 phường thành một phường, nhập 4, 5 xã thành một xã) đặt ra nhiều thách thức trong quản lý. Có những xã ở Đắk Lắk có diện tích lớn hơn một tỉnh, trong khi một quận ở Hà Nội có dân số gấp ba lần tỉnh nhỏ.

“Vấn đề đặt ra là thiết lập bộ máy hành chính mới như thế nào để quản lý hiệu quả, cũng như phân quyền hợp lý giữa cấp tỉnh và cấp cơ sở”, bà Liên nêu và cho rằng, quá trình cải cách này đòi hỏi sự nghiên cứu kỹ lưỡng để vừa bảo đảm tinh gọn bộ máy, vừa duy trì hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh mới.